فرهنگی

یلدا، روشنیِ پایدار: بازخوانی یک آیین مشترک در ایران، تاجیکستان و افغانستان

نوشته شده توسط admin در تاریخ 29 قوس 1404

اشتراک گذاری: فیسبوک | توییتر | واتس‌اپ | لینکدین
بازدیدها: 13

---

نویسنده: مهرزاد عظیمی

در قلبِ سرمای زمستان، بلندترین شب سال فرصتی می‌آفریند برای رویارویی با تاریکی و ناامیدی، و تبدیل آن به جشنِ امید و روشنایی. شب یلدا، این میراث کهنِ فرهنگی، تنها یک رویداد تقویمی نیست؛ داستانِ جمع شدن انسان‌هاست در زیر سقف خاطرات مشترک، تا با شعر، میوه و قصه، نه‌تنها بلندی شب را کوتاه کنند، که پلی باشند بین گذشته و حال، بین سرزمین‌هایی که ریشه در خاکی واحد دارند. این جشن نمادین، امروز در ایران، تاجیکستان و افغانستان، هر کدام روایتی متمایز و در عین حال آشنا می‌یابد و گواهی است بر ماندگاری فرهنگی که تاریکی‌های روزگار را تاب آورده است.

شب یلدا یا «چله‌شب»، یکی از کهن‌ترین جشن‌های مردمان حوزه تمدنی خراسان بزرگ است که ریشه در باورهای باستانی آریاییان دارد. این شب، بلندترین شب سال، نقطه‌ای است که پس از آن، روزها رو به طولانی‌ شدن می‌گذارند و نور بر تاریکی چیره می‌شود. این نمادگرایی عمیق، یلدا را فراتر از یک مناسبت تقویمی، به جشنِ پیروزی امید بر ناامیدی و روشنایی بر ظلمت تبدیل کرده است.

در ایران، یلدا با شکوهی ویژه برگزار می‌شود. گردهمایی خانواده‌ها، فال حافظ، خوردن انار و هندوانه، و شب‌زنده‌داری با خاطره‌گویی، موسیقی و شعرخوانی، از آیین‌های پابرجای این شب است. یلدا در اینجا تنها یک سنت نیست؛ بلکه جزیی زنده و پویا از هویت فرهنگی است که نسل به نسل منتقل می‌شود.

در تاجیکستان، یلدا که به «شب چله» نیز شناخته می‌شود، هرچند تحت تأثیر دوره شوروی کمرنگ شد، اما به‌ویژه در میان خانواده‌های سنتی و مناطق روستایی زنده است. گرامیداشت آن با شعرخوانی، خشکبار و گفت‌وگوهای خانوادگی انجام می‌گیرد. امروزه، تلاش‌هایی برای احیای گسترده‌تر این سنت در میان نسل جوان و فضاهای فرهنگی مدرن تاجیکستان در جریان است.

در افغانستان، یلدا عمدتاً در مناطق فارسی‌زبان مانند کابل، هرات، بدخشان و بامیان رایج بوده است. مردم این شب را با میوه‌های خشک، شیرینی و شنیدن اشعار حافظ و مولانا سپری می‌کردند. با این حال، جنگ‌ها و محدودیت‌های تحمیلی، برگزاری آشکار این آیین را با دشواری روبه‌رو ساخته است. با این وجود، یلدا در جمع‌های کوچک خانوادگی و در دل جامعه مهاجران افغان، همچنان پابرجاست. برای بسیاری از افغانستانی‌ها، یلدا دیگر تنها یک جشن نیست؛ نمادی است از مقاومت فرهنگی در برابر فراموشی.

جمع‌بندی:

شب یلدا امروز فراتر از یک شب بلند، پنجره‌ای است به سوی هویت مشترک سه ملت هم‌ریشه. در جهانی که سرعت، عمق روابط را می‌زداید و جنگ و مهاجرت، ریشه‌ها را می‌خشکاند، یلدا به ما یادآوری می‌کند که می‌توان با اشتراک یک شعر، گرمای یک شعله و همراهی یکدیگر، روشنی را حتی در طولانی‌ترین شب نیز حفظ کرد.

یلدا زنده خواهد ماند، تا زمانی که باور داریم تاریکی سرانجام شکست می‌خورد.