سیاسی

راه میانجی؛ تهران و هنر مدیریت بحران میان کابل و اسلام اباد

نوشته شده توسط admin در تاریخ 25 عقرب 1404

اشتراک گذاری: فیسبوک | توییتر | واتس‌اپ | لینکدین
بازدیدها: 452

---

پس از ناکامی مذاکرات رژیم طالبان و پاکستان در دوحه و استانبول، جمهوری اسلامی ایران تلاش‌های خود را برای کاهش تنش‌ها و جلوگیری از بحران میان اسلام‌آباد و کابل افزایش داده است. 

ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و اهمیت افغانستان برای امنیت و اقتصاد منطقه، نگران است که ادامه تنش‌ها منجر به درگیری مستقیم یا ناپایداری گسترده شود. با این حال، نقش ایران بیشتر حمایتی و حاشیه‌ای است، زیرا قطر و ترکیه به عنوان میانجیگران اصلی عمل کرده‌اند و مذاکرات اخیر در استانبول با میانجیگری آن‌ها به شکست انجامید، هرچند آتش‌بس موقت همچنان برقرار است.

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در روزهای اخیر با همتایان خود از روسیه، قطر، ترکیه و پاکستان گفت‌وگو کرده و نگرانی تهران را نسبت به تشدید اختلاف‌ها ابراز داشته است. وی همچنان با نمایندگان طالبان گفتگو کرده و آمادگی ایران برای ایفای نقش میانجیگر در حل بحران را اعلام کرده است.  

از سوی دیگر، دیپلمات‌های ارشد ایرانی به کابل اعزام شده‌اند تا با اختلاف‌های طالبان درباره روابط با پاکستان گفت‌وگو کنند و راهکارهای کاهش تنش را بررسی نمایند. این تلاش‌ها پس از شکست مذاکرات استانبول در نوامبر ۲۰۲۵ آغاز شده و ایران به عنوان یکی از بازیگران منطقه‌ای وارد عمل شده، اما نفوذ اصلی همچنان با قطر و ترکیه است.

یکی از دلایل اصلی نگرانی ایران، موج احتمالی مهاجران افغانستانی است. بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان و تحولات سیاسی و اقتصادی این کشور طی سال‌های اخیر موجی از مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران را به همراه داشته است. بر اساس گزارش‌های سازمان ملل و سازمان بین‌المللی مهاجرت، تا اوت ۲۰۲۵ بیش از ۱.۹ میلیون افغانستانی از ایران بازگشته‌اند که بیش از ۱.۱ میلیون آن‌ها اخراج‌شده بودند، و این روند در نوامبر ادامه دارد با اخراج هزاران نفر در روز.

کارشناسان معتقدند که هرگونه تنش جدید میان طالبان و پاکستان می‌تواند فشار مهاجرتی تازه‌ای بر ایران وارد کند و جامعه میزبان را با چالش‌های اجتماعی و اقتصادی جدید مواجه سازد.

مساله امنیت نیز بخش دیگری از نگرانی ایران را تشکیل می‌دهد. گروه‌های مسلح و تروریستی مانند داع-ش خراسان و برخی تشکل‌های مسلح محلی در مرزهای ایران و افغانستان، تهدید مستقیمی برای تهران محسوب می‌شوند. در حالی که طالبان توانسته‌اند کنترل نسبی بر فعالیت‌های داع-ش خراسان داشته باشند، هرگونه

تضعیف طالبان می‌تواند زمینه فعالیت گسترده‌تر این گروه‌ها و افزایش حمله‌های تروری-ستی علیه ایران و دیگر کشورهای همسایه را فراهم کند. 

افزون بر آن، گروه‌هایی مانند جیش‌ال-عدل و سایر گروه‌های مسلح مرزی نیز می‌توانند از خلأ امنیتی بهره‌برداری کرده و فعالیت‌های مسلحانه خود را تشدید کنند.

از منظر اقتصادی، ایران دارای روابط گسترده با طالبان است و حجم تجارت دو طرف بر اساس آمار رسمی تا سال ۲۰۲۵ حدود ۳.۳ میلیارد دالر برآورد می‌شود، با تمرکز بر صادرات ایران به افغانستان که در شش ماه اول سال حدود ۱.۶ میلیارد دالر بوده است. 

با توجه به محدودیت‌های بین‌المللی و تحریم‌های اقتصادی، بازار افغانستان برای ایران اهمیت ویژه‌ای دارد. ایران از طریق بندر چابهار و دیگر مسیرهای تجاری تلاش می‌کند بخش قابل توجهی از تجارت با افغانستان را حفظ کرده و فرصت‌های اقتصادی خود را گسترش دهد، به ویژه با توجه به تغییر مسیر تجارت افغانستان به سمت ایران برای اجتناب از بسته شدن مرزهای پاکستان. هرگونه تشدید تنش میان طالبان و پاکستان ممکن است این فرصت‌های اقتصادی را به خطر بیندازد.

در حوزه نفوذ سیاسی و اطلاعاتی نیز، ایران با طالبان همکاری‌هایی در زمینه اطلاعاتی، امنیتی و فرهنگی دارد و نفوذ خود را بیشتر از طریق روابط اقتصادی و حمایت از اقلیت‌های شیعه حفظ کرده است. 

این روابط برای ایران اهمیت دارد، زیرا کاهش نفوذ این کشور می‌تواند تاثیر منفی بر سیاست‌های منطقه‌ای و امنیت مرزهای شرقی ایران داشته باشد. با این حال، نفوذ ایران بر رهبری طالبان محدود است و کشورهایی مانند قطر و ترکیه تأثیر بیشتری دارند.

با این حال، تاکنون نه پاکستان و نه طالبان پاسخ قطعی به پیشنهاد میانجیگری ایران نداده‌اند. تحلیلگران بر این باورند که توان ایران برای تأثیرگذاری مستقیم بر دو طرف محدود است و کشورهای دیگری مانند قطر و ترکیه نفوذ بیشتری بر طالبان و پاکستان دارند. ایران باید در این شرایط محتاطانه عمل کند، زیرا هر گونه فشار بیش از حد یا مداخله آشکار می‌تواند حساسیت کشورهای دیگر از جمله ایالات متحده را افزایش دهد و پیچیدگی بحران را بیشتر کند. 

در مجموع، اقدام‌ها ایران نشان‌دهنده نگرانی عمیق این کشور نسبت به ثبات منطقه، امنیت مرزها، فشارهای مهاجرتی و حفظ منافع اقتصادی و سیاسی است.

باوجود روابط نزدیک با طالبان و پاکستان، موفقیت تلاش‌های ایران وابسته به واکنش دو طرف و تحولات گسترده‌تر منطقه‌ای است، و محدودیت‌های تهران به دلیل تحریم‌ها و تمرکز بر مسایل داخلی، شانس موفقیت را کاهش می‌دهد. 

این وضعیت همچنان نشان می‌دهد که بازیگران منطقه‌ای برای مدیریت بحران افغانستان باید با رویکردی هماهنگ و متوازن عمل کنند تا از تشدید خشونت، بحران انسانی و بی‌ثباتی بیشتر جلوگیری شود.

نویسنده: حامیه نادری