سیاسی

آپارتاید فرهنگی؛ سازوکار طالبان برای حذف زنان از عرصه فرهنگ و رسانه

نوشته شده توسط admin در تاریخ 5 قوس 1404

اشتراک گذاری: فیسبوک | توییتر | واتس‌اپ | لینکدین
بازدیدها: 1134

---

وقتی طالبان در اگست  ۲۰۲۱ کابل را تصرف کردند، این فقط یک تغییر قدرت نبود، شروع یک برنامه سیستماتیک برای خاموش کردن صدای زنان در رسانه‌ها، فرهنگ و جامعه بود. چهار سال گذشته نشان‌دهنده الگویی منظم از سرکوب است که اکنون سازمان ملل، عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق بشر آن را «آپارتاید جنسیتی» می‌نامند؛ مفهومی که انکار حقوق اساسی نیمی از جمعیت را برجسته می‌کند.

مرکز خبرنگاران افغانستان، در گزارش ۳ نوامبر ۲۰۲۵ خود اعلام کرد که در چهار سال اخیر، حداقل ۶۴۰ مورد نقض حقوق خبرنگاران و کارمندان رسانه ثبت شده است که شامل پنج کشته و بیش از ۲۶۵ بازداشت می‌باشد. 

این مرکز همچنان اشاره می‌کند که در دو دهه گذشته، حدود ۱۳۰ خبرنگار و کارمند رسانه به دلیل جنگ و جرایم سازمان‌یافته جان باخته‌اند و در بیش از ۹۰ درصد موارد، عدالت اجرا نشده است.

سازمان حمایت از رسانه‌های افغانستان، نیز در گزارش اگست  ۲۰۲۵ اعلام کرده که بیش از ۵۳۹ مورد نقض حقوق و خشونت علیه خبرنگاران در سه سال گذشته ثبت شده است. 

کمیته حفاظت از خبرنگاران (CPJ) در گزارش آگست ۲۰۲۵ با عنوان «چگونه امپراتوری تبلیغاتی طالبان رسانه‌های افغانستان را بلعید» بررسی کرده که طالبان رسانه‌های مستقل را نابود کرده و آن‌ها را با پروپاگاندای خود جایگزین ساخته‌اند.

فدراسیون بین‌المللی خبرنگاران (IFJ) در گزارش ۲۰۲۵ خود از آزار فزاینده رسانه‌ها خبر داده و در دوره می ۲۰۲۴ تا اپریل ۲۰۲۵، ۴۸ مورد نقض رسانه‌ای و ۲۸ مورد بازداشت ثبت کرده است. 

گزارشگران بدون مرز (RSF) نیز در گزارش فبروری ۲۰۲۵ از سانسور فزاینده و رو به افزایش طالبان علیه رسانه‌ها و خبرنگاران زن هشدار داده و آن را بخشی از استراتژی سیستماتیک برای خفه کردن مطبوعات آزاد توصیف کرده است.

RSF در اگست ۲۰۲۵ هشدار داده که کاهش پناهندگی برای خبرنگاران افغانستانی، به ویژه زنان، آن‌ها را در خطر بیشتری قرار می‌دهد؛ زیرا رسانه‌های پرجنب‌وجوش افغانستان تحت سانسور گسترده و ممنوعیت‌های جنسیتی فروپاشیده است. این سازمان در نوامبر ۲۰۲۵ طالبان را به خاطر پخش «اعترافات اجباری» خبرنگاران محکوم و خواستار آزادی فوری آن‌ها شد.

این محدودیت‌ها که با ممنوعیت حضور زنان در رسانه‌ها و هنر آغاز شد، خیلی زود به یک استراتژی جامع تبدیل گردید. هدف آن نه فقط کنترل فرهنگی، بلکه تحکیم ایدئولوژی مردسالارانه‌ای است که زنان را از نقش اجتماعی محروم می‌کند و آن‌ها را به موجوداتی وابسته و خاموش تبدیل می‌نماید.

بر اساس گزارش IFJ، تعداد خبرنگاران زن فعال از حدود ۱۴۰۰ تن قبل از ۲۰۲۱ به کمتر از ۶۰۰ تن در ۲۰۲۵ کاهش یافته است؛ یعنی بیش از ۵۷ درصد کاهش، و بیش از ۸۰ درصد خبرنگاران زن مجبور به ترک حرفه شده‌اند. CPJ نیز گزارش می‌دهد که خبرنگاران زن در غرب افغانستان بیش از ۱۰ بار در دو سال اخیر احضار شده و با تهدید مرگ روبرو بوده‌اند.

چهار مرحله حذف زنان در رسانه و فرهنگ از سوی طالبان

۱. حذف حضور رسانه‌ای و هنری (۲۰۲۱): طالبان با ممنوعیت حضور زنان در تلویزیون، تبلیغات و هنر شروع کردند. زنان نمی‌توانستند مجری، گزارشگر یا هنرمند باشند. فعالیت‌های ورزشی، هنری و موسیقی ممنوع شد، آلات موسیقی سوزانده شدند و بسیاری از موسیقیدان‌های زن مجبور به فرار شدند.

۲. محدودسازی مشارکت فرهنگی و اجتماعی (۲۰۲۲): مشارکت زنان در جلسات عمومی، کنفرانس‌ها و همایش‌ها ممنوع گردید. محتوای مرتبط با زنان از رسانه‌های دولتی حذف شد و کتاب‌های ادبی زنان از کتابخانه‌ها برداشته شدند. پخش فیلم‌های با حضور زنان محدود شد.

۳. قطع دسترسی به فعالیت‌های اقتصادی-فرهنگی (۲۰۲۳): آموزش‌های هنری و مهارتی زنان ممنوع گردید و پوشش کامل حتی در فضای خصوصی الزامی شد. تولید فیلم‌های مستقل درباره زنان سرکوب و استودیوهای هنری تعطیل شدند.

۴. محرومیت از صدای عمومی و فناوری (۲۰۲۴–۲۰۲۵): صدای زنان در رادیو، پادکست و سخنرانی‌های عمومی ممنوع شد. در سال ۲۰۲۵، محدودیت‌هایی چون ممنوعیت صحبت بلند در اماکن عمومی و محدودیت دسترسی به اینترنت اضافه شد (اگرچه بعدها انکار گردید اما تأثیرگذار بود). IFJ گزارش می‌دهد که در جنوری ۲۰۲۵، هفت کارمند رسانه‌ای بازداشت شدند. طالبان همچنین ۶۷۹ کتاب دانشگاهی را ممنوع کرد که ۱۴۰ عنوان آن توسط زنان نوشته شده بود، شامل آثار ادبی مرتبط با حقوق زنان.

بنیان ایدئولوژیک

ریشه این محدودیت‌ها در تفسیری افراطی و قبیله‌ای از شریعت است که زن نه به عنوان شهروند فعال، بلکه به عنوان «تهدیدکننده اخلاق» دیده می‌شود و صدای او «عورت» تلقی می‌گردد. این دیدگاه در «وزارت امر به معروف و نهی از منکر» منعکس شده که با نظارت و زور، ایدئولوژی را اجرا می‌کند. طالبان این اقدامات را «حفاظت از ارزش‌های اسلامی» می‌دانند، اما کارشناسان اسلامی و جامعه بین‌المللی آن را رد کرده‌اند. یک مدیر رسانه‌ای در گزارش CPJ گفته است:

«ماموران اطلاعاتی طالبان سیستم پولیس راه‌اندازی کرده‌اند که هر خبرنگار باید بر دیگران جاسوسی کند.»

پیامدها

۱. فروپاشی سلامت روان: گزارش نهاد زنان سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که بیش از ۷۵ درصد زنان مصاحبه‌شده سطوح بالای اضطراب، افسردگی و PTSD را گزارش کرده‌اند که با محدودیت‌های اجتماعی تشدید می‌شود.

۲. نابودی مشارکت اجتماعی: بیش از ۹۰ درصد رسانه‌های محلی زنان را حذف کرده‌اند که انزوا و خشونت فرهنگی را افزایش داده است.

۳. بحران فرهنگی: محدودیت‌ها تنوع فرهنگی را نابود کرده و میراث فرهنگی زنان را از بین برده است (طبق گزارش یونسکو).

۴. پیامدهای جهانی: افزایش مهاجرت زنان فعال فرهنگی، تنش‌های منطقه‌ای و تقویت افراط‌گرایی.

در چهار سال گذشته، بیش از ۷۰۰ مورد نقض حقوق خبرنگاران ثبت شده است (۲۴۵ مورد در سال اول، ۱۲۱ در دوم، ۱۸۱ در سوم و ۱۹۰ در چهارم بر اساس گزارش AFJC). بیش از ۲۵۰ بازداشت، چهار کشته، ۵۰ مورد آزار فیزیکی، و هزاران خبرنگار مجبور به ترک شغل یا مهاجرت شده‌اند.

واکنش‌ها

سازمان ملل متحد در گزارش ماه می ۲۰۲۵ این محدودیت‌ها را آپارتاید جنسیتی نامید. سازمان عفو بین‌الملل خواستار تحریم‌های هدفمند شد. سازمان دیده‌بان حقوق بشر رسانه‌ها را نابود شده توصیف کرد و یونسکو ممنوعیت کتاب‌ها را محکوم نمود. کمپاین‌هایی مانند «جنسیت آپارتاید» برای پیگیری حقوقی این وضعیت راه‌اندازی شده‌اند.

در مقابل، زنان افغانستانی با شبکه‌های مخفی، کمپاین‌های آنلاین و اعتراضاتی مانند «نان، کار، آزادی» و «صدای زنان عورت نیست» مقاومت می‌کنند. این ایستادگی به حمایت جهانی نیازمند است.

فشرده کلام

محدودیت‌های رسانه‌ای و فرهنگی طالبان، بخشی جدایی‌ناپذیر از پروژه ایدئولوژیک برای حذف کامل زنان از حیات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است. این محدودیت‌ها فراتر از نقض حقوق بشر، سیستم آپارتاید جنسیتی را نهادینه می‌کنند. پیامدهای آن، تهدیدی جدی برای توسعه فرهنگی و ثبات افغانستان است.

فروپاشی سلامت روان، تخریب تنوع فرهنگی و بحران آزادی بیان، فاجعه‌ای ساختاری ایجاد کرده‌اند. کشوری که صدای نیمی از جمعیتش خاموش است، نمی‌تواند پیشرفت کند. مقاومت زنان نیازمند حمایت بین‌المللی است؛ دفاع از حقوق آنان، دفاع از کرامت انسانی و مقابله با افراط‌گرایی جهانی است. آینده افغانستان بدون مشارکت آزادانه زنان، تاریک و محکوم به شکست خواهد بود.

نویسنده : حامیه نادری