فرهنگی

دوبیتی؛ میراث هزارسالهٔ شعر مردمی پارسی

نوشته شده توسط admin در تاریخ 5 قوس 1404

اشتراک گذاری: فیسبوک | توییتر | واتس‌اپ | لینکدین
بازدیدها: 68

---

دوبیتی قالب کهن شعر پارسی می‌باشد که در خود روایتی از عشق و حماسه، فریادی از دل‌های ساده از میان دره‌های دوردست، از زبان و قلم انسان‌های شیرین‌سخن و ساده‌دل تحریر شده است.

قدامت این قالب شعر پارسی را کهن‌ترین قالب شعر پارسی گفته‌اند و در بعضی روایت‌ها قدامت آن را بیشتر از ۱۰۰۰ الی ۱۲۰۰ سال پیش ذکر کرده‌اند.

دوبیتی بیشتر آمیخته با واژه‌های ساده و زاده‌شده از لهجه‌های روستایی می‌باشد و این قالب شعر پارسی بیشتر مخصوص افراد خوش‌ذوق و فریادِ درد و تنهایی انسان‌های کوه و کوه‌پایه‌نشین است که با لهجه‌های شیرین مناطق بود و باش‌ شان سرچشمه در سرایش می‌گیرد.

ریشه‌های این قالب، که قبلاً تذکر داده شد، از دل ده و روستانشینان برخاسته است که بعدها توسط شاعرانی چون باباطاهر عریان به شکل ادبی تحریر یافت. دوبیتی‌های باباطاهر عریان از جمله کهن‌ترین دوبیتی‌های زبان شعر پارسی می‌باشد.

حتا طبق نوشته‌ها و گفته‌ها، قالب دوبیتی پیشینی قبل از ظهور دین مبین اسلام دارد که شکل‌های اولیهٔ دوبیتی در سرایش‌های مردمی وجود داشته است.

محبت آتشی در جانم افروخت

که تا دامان محشر بایدم سوخت

عجب پیراهنی بهرم بریدی

که خیاطِ اجل می‌بایدش دوخت

باباطاهر

دوبیتی قالبی است که بیشتر در میان عامه مردم از جایگاه خوبی برخوردار است و در مناطق مختلف و با لهجه‌های خاص مردمی به شکل فلکلور سروده شده و در محافل خوشی با آلات خاص آن مناطق ترکیب داده می‌شود.

به‌طور مثال می‌توان شمالی بزرگ، پنجشیر و آن‌طرف بدخشان، تخار و بغلان را نام برد که با دف، نی و دو تار، دلنشین‌تر گردیده است.

در پنجشیر بیشتر در سنگردی، قرصک و مقام جا داده می‌شود که بیشتر توسط خود شاعران پنجشیر زمین سروده شده است؛ با همان لهجه سترگ، دلنشین و واژه‌های خاص این استان.

«سنگردی» نوع سبک آوازخوانی است که مختص مردم پنجشیر می‌باشد. تاریخچهٔ آن به دهه‌ها قبل برمی‌گردد و روایت‌های شفاهی مردم چنین بیان می‌دارد که در موسم آمد، آمد بهار و بیشتر در ماه‌های حمل و ثور، گروه‌های چندنفری؛ چه زنان و چه مردان به صورت جدا جدا، به دل کوه‌ها برای سبزه‌چینی می‌رفتند.

بعد از فارغ شدن از کار، همان یکی که حافظهٔ شعری بهتر داشت بر سنگ بزرگی نشسته و به سرودن دوبیتی‌ها می‌پرداخت و دیگران به شکل حلقه‌وار گرد او نشسته، به آواز رسا و شفای او گوش می‌دادند.

بعدها این شیوه «سنگردی» مسما شد و در آغازین «قرصک» سنگردی را جا داده‌اند که تا امروز در محافل خوشی در قالب دوبیتی سروده می‌شود.

دَری کردم، ز کوچه تو گذشتی

به اورینگ کوزهٔ خود تو شکستی

به دالان تو خرامان می‌روی یار

دَری کو یک نظر سویم نگشتی؟

به سردابه گذر کردم نبودی

به راهت من نظر کردم نبودی

به پِیتو من نوشتم چند دوبیتی

نبودی یار! سفر کردم نبودی

میراجان امیری

در شمالی نیز، مشابه و نزدیک به فرهنگ پنجشیر که این استان‌ها بدنهٔ اصلی یکدیگرند، در وقت فارغ شدن از کار، و یا در موسم آمدن بهار که شمالی سبززار و گلزار می‌شود و درختان تازه شگوفه می‌کند و هوا دوباره نفس تازه می‌کشد و فصل رویدن و جوانه‌زدن گل و درختان موج می‌گیرد؛ آن‌طرف عاشقان دلسوخته با رویت بهار در قالب دوبیتی و به شکل فلکلور، در دشت و دمن با دف و نی فریاد درون خود را به گل و گلزار می‌سپارند.

همچنان در محافل خوشی، در میان جمعیت زنان و دختران، دوبیتی‌های ناب زاده و سروده می‌شود که از گذشته تا حال این نوع اشعار سینه‌به‌سینه انتقال یافته است.

شمالی با بهار همراز بوده

به شعر و هم دوبیتی ساز بوده

ز بَگرام آن‌طرف تا گُل‌بهارش

شگوفه پُرگُل و پرداز بوده

امیری

شمالی آمدم تا گل بکارم

به یادِ گیسویت سنبل بکارم

بگیرم خاک پاک از جای پایت

که در گلخانه ی کابل بکارم

محمد افسر رهبین

شبستانِ دل انگیزم، شمالی

بهارِ غصه آمیزم، شمالی 

غمت‌را هم‌چو ابرِ تار و تیره

به باغ شعر می‌ریزم، شمالی

آریا نژاد آژیر

به استالف رسیدم شام‌گاهی

نشستم درکنار کارگاهی 

نه میری خفته زیر تاک دیدم 

نه شاهی کشته در کشتارگاهی

آژیر

همه دردِ وطن‌را می‌سرایم

صدای مرد و زن‌را می‌سرایم

همیشه با دوبیتی‌های شیرین

غرورِ کوه‌کن‌را می‌سرایم

آژیر

ترا چون تاک پروان دوست دارم

به‌سان کابل‌ستان دوست دارم

ترا، ای دختِ فرخارِ تخیل

بدخشان در بدخشان دوست دارم

آژیر

در بدخشان، در دل کوه‌پایه‌های پامیر، فریاد چوپان‌پسری به شکل فلک بلند می‌شود و از زبان و درونش واژه‌هایی چون «لعل بدخشان» با همان لهجهٔ شیرین جاری می‌شود که یک نوع سبک سرایش در هنر را به پیدایش می‌آورد؛ سبکی که از دیروز تا امروز و از امروز تا فردا جاری است.

این نشانگر قالب پربار دوبیتی است که از قرن‌ها تا امروز چون آب روان، زلال‌تر و چون جوهر گران، سیقل‌تر شده است

نویسنده: میرا جان امیری